Geschiedenis van Oldenzaal

Oldenzaal is als oudste stad van Twente een stad met een rijke historie. Hiervan vindt u nog steeds tastbare sporen terug. Die sporen leiden al terug naar de achtste eeuw met de vermeende komst van bisschop Plechelmus, waarvan de huidige Plechelmusbasiliek nog steeds getuigt. Daarna volgden de Hanzeperiode, de Tachtigjarige Oorlog en de opkomst van de negentiende-eeuwse textielindustrie als meeste markante periodes uit de Oldenzaalse geschiedenis.

Oudste stad van Twente

Het ‘ondergrondse’ erfgoed van Oldenzaal, de archeologie, is uniek. Opgravingen rondom de Sint Plechelmusbasiliek, van oudsher het hart van de stad, leverden materiaal voor interessant wetenschappelijk onderzoek. Uit de onderzoeksresultaten bleek onder meer dat Oldenzaal zich met recht ‘oudste stad van Twente’ mag noemen.

In de Canon van Oldenzaal vindt u de belangrijke historische thema’s terug.  Wilt u terug in de tijd en Oldenzaalse geschiedenis beleven? Breng een bezoek aan museum Palthehuis, het historisch museum in de binnenstad van Oldenzaal.

Cultuurhistorisch erfgoed

Wie nu in de stad loopt, ziet veel van de historische gebeurtenissen terug. De watertoren, het Palthehuis en Villa de Hulst zijn zomaar een paar kenmerkende gebouwen in Oldenzaal. Vooral aan de Marktstraat en de Groote Markt staan nog een aantal monumentale panden. Met daarnaast de imposante Plechelmusbasiliek, die nog altijd het oude stadshart van Oldenzaal domineert.

Stadsarchief

Het stadsarchief is ondergebracht in het stadhuis van Oldenzaal. U kunt hier de archieven over de jaren 1296 tot en met 1917 bekijken. Lees meer over ons Stadsarchief.

Oldenzaal circa 1572 - Kaart van Jacob van Deventer

Plechelmusklok

In 2021 is de nieuwe Plechelmusklok bovenin de Oldenzaalse Plechelmustoren gehangen. De Oldenzaalse stichting Scholtenhaer heeft in 2021 een luidklok geschonken aan de gemeenschap van Oldenzaal. Op 20 december 2020 is de klok in het Spaanse San Bartolomé de Vierna door klokkengieter Abel Portilla op ambachtelijke wijze gegoten. De klok heeft de naam Plechelmus gekregen.

Met deze nieuwe Plechelmusklok erbij beschikt de toren van de St. Plechelmusbasiliek in Oldenzaal over de zwaarste luidklok en het eerste zesgelui (zes luidklokken) van Overijssel. Het is bekend dat bijvoorbeeld alleen steden als Utrecht, Groningen, Den Bosch en Amersfoort een gelui met meer klokken hebben. Het is daarnaast de eerste Spaanse klok in een Nederlandse kerktoren. De komst van deze klok naar Oldenzaal is een zeer unieke gebeurtenis voor de stad (de laatste klok is in 1949 bovenin de toren gehesen), Twente en Overijssel. Maar ook landelijk gezien komt het nog maar zelden voor dat aan een toren een zo zware luid- of beiaardklok wordt toegevoegd. Vanaf de gieterij in Spanje heeft de klok meer dan 1.600 km afgelegd naar Oldenzaal. Alle werkzaamheden voor het plaatsen van de Plechelmusklok in de toren vonden in nauwe afstemming met de gemeente Oldenzaal plaats, de eigenaar van de Plechelmustoren.

Feestelijk onthaald in Oldenzaal

De klok werd op zondag 12 september 2021 de stad in geleid: op symbolische wijze met een stoet vanaf het station naar de Plechelmusbasiliek. De klok werd in de stoet vergezeld door theatergroep Hydra, de Suisse, Koninklijke Harmonie St. Joseph, diverse oldtimers, diverse bespannen antieke koetsen, optochtvereniging De Muiters en de eenmalige KLOK-kapel met talloze Oldenzaalse muzikanten van jong tot oud. Inwoners en belangstellenden sloten volop aan in de stoet of bekeken de stoet vanaf een plekje langs de route.
De schenking aan de gemeenschap van Oldenzaal heeft toen plaatsgevonden. Het officiële moment van overdracht is als de klok op z’n nieuwe plek bovenin de toren staat. Deze bijeenkomst werd onder meer opgeluisterd door muziek van de Koninklijke Muziekvereniging Semper Crescendo. Zij verzorgden een uitvoering van de compositie “Basilica Sacra” van Johan de Meij met medewerking van het Stadsjongenskoor, dat het alom bekende en ontroerende Plechelmuslied ten gehore bracht.

Zegening van de klok

Op zondag 19 september 2021 werd de klok na de Eucharistieviering in de Plechelmusbasiliek gezegend door Kardinaal Eijk. De Plechelmusbasiliek heeft bijna altijd bij het aartsbisdom Utrecht gehoord. De organisatie was dan ook zeer verguld met de komst van kardinaal Eijk, de aartsbisschop van Utrecht. Ook bij deze gelegenheid waren belangstellenden van harte welkom. De zegening vond plaats buiten op het St. Plechelmusplein.

Inhijsen Plechelmusklok

Om de nieuwe Plechelmusklok in oktober in de toren te kunnen hangen werd één van de vier galmgaten van de toren open gemaakt. Daarna werden eerst de luidstoel en vervolgens de luidbalk naar boven gehesen. Het inhijsen van de klok werd één keer uitgesteld vanwege verwachte slechte weersomstandigheden. Maar op maandag 25 oktober was het zo ver: de Plechelmusklok werd naar boven gehesen en geïnstalleerd op zijn plek. Een operatie van jewelste waarvoor de belangstelling wederom groot was: een historisch moment voor Oldenzaal. 

Kenmerken van de klok

Op de nieuwe Plechelmusklok zijn Oldenzaalse teksten en meerdere unieke afbeeldingen te zien - ontworpen door kunstenaar Berend Seiger. De kwaliteit van zowel de belettering, de versieringen, de sierringen als de kroon, maken deze klok tot een indrukwekkend ambachtsstuk. De Plechelmusklok weegt 3.890 kg en is daarmee direct de zwaarste klok van het zesgelui. De dan 1-na-zwaarste klok is de Mariaklok (2.350 kg) die in 1493 (!) door de bekende luidklokkengieter Geert van Wou is gegoten.

Stadsbeiaardier Hylke Banning is razend enthousiast over de komst van de klok: “De nieuwe klok is de 49ste klok van het carillon. Met deze extra basklok kan ik nog meer muziekstukken uit het beiaardrepertoire op de juiste manier laten horen. De klankkleur van de Plechelmusklok is heel anders dan de klank van bekende modern gegoten replica’s van Van Wou-klokken en dat is ook precies de bedoeling. De Plechelmusklok past door de ambachtelijke wijze waarop deze gemaakt is, qua klankkleur perfect bij de eeuwenoude Mariaklok”.